Nobel Ekonomi Ödülü

Alfred Nobel’e ithafen verilen ekonomi ödülleri, bu yıl Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James Robinson’un birlikte savundukları uzun soluklu bir çalışmaya verildi. Her birinin kıymetli katkılarını göz ardı etmeden çalışmaya Acemoğlu’nun liderlik ettiğini söylemek yanlış olmayacaktır.

Diğer yandan, Acemoğlu’nun Ekonomi Nobel’ini alması, uzun süredir yazdığı kitapları ve çalışmaları ile beklenen bir ihtimaldi. Konuya odaklı erişilebilir her kitabını okumuş biri olarak, bütünsellik ilişkisi zorlayıcı olmakla birlikte, kapsayıcı bir hedefe yönelik tezlerinin, matematiksel arayışlarla kanıtlanmaya çalışılması bu ihtimali güçlendirmekteydi. 

Sosyal bilimlerin (ekonomi olarak okunabilir) matematik denklemleri, pozitif bilimlere kıyasla daha karmaşık ve kabulleri tüme varıştan çok (öngörüler), tümden geri dönüşlerle (sonuçlar) açıklanabilir. 

Acemoğlu ve arkadaşları, çalışmalarında kurdukları denklemlerle, küresel fotoğrafı “neden-sonuç” ilişkileri ile gözler önüne sermişlerdir. Kabulleri ortaklaştırarak betimlemişler ve az gelişmişlik sarmalından çıkışın (yoksulluk tuzağı olarak okunabilir) Regülasyonları için de yol göstermişlerdir. 

Verim odaklı (toplum refahı olarak okunabilir) kapsayıcı bir kalkınma için Paylaşım ekonomisinin (makro ve mikro alanlarda) önemini vurgulayarak, Rant ekonomisinden kaçınmanın kurumsallaşmanın ana fikri olduğunu bir kez daha hatırlatmışlardır. 

Sömürgeciliğin tarihsel gelişimini, kalkınma üzerindeki olumsuz etkilerini ve günümüzde küresel ölçekte dönüşüme uğrayarak nasıl sürdürüldüğünü örneklemlerle anlatmışlardır.

Her yıl daha fazla artan gelir dağılımı adaletsizliğinin sorunları nasıl büyüttüğünü ve zenginliğin bir avuç küresel elit elinde yoğunlaşmasının güdümlediği Vizyon Tekellerine uygun teknoloji kullanma tercihleri ile (yapay zekâ olarak okunabilir) küresel ekonominin nasıl tutsak edildiğini anlatmaya çalışmışlardır. 

Liberal ekonominin vaat ettiği fırsat eşitliğinin (piyasa demokrasisi diye okunabilir) söz konusu tercihlerle rayından çıkarıldığını, yine kitaplarından birinde yer alan bir alıntı(1) ile tanımlamışlardır: “Demokratik bir ülke olabiliriz ya da servetin birkaç kişinin elinde yoğunlaştığı bir ülke olabiliriz, ama ikisi birden olamayız.” 

Günümüzde, Liberal Ekonomi ile vahşi kapitalizmi zihinlerde eşleştirme gayreti boşuna değildir. Finansal sermayenin oyun sahasında(2) aşırı kazanç peşinde koşan ve amacına ulaşmak için tüm iktisadi ve insani değerleri yok sayabilen lobiler eliyle, Liberal Ekonomi kuramlarının içi boşaltılmıştır.  

Sonuçta, Acemoğlu ve arkadaşları birçok değerli iktisatçının takdirlerini, doğal olarak birçoğunun da eleştirilerini bir arada aldıkları, çıkarım zenginliği yüksek, olabildiğince normatif bir çalışma ile bu yılın Nobel Ekonomi Ödülüne lâyık görülmüşlerdir. 

---------------------------------------------------------------------------
(1) Acemoğlu Daron, Johnson Simon “İktidar ve Teknoloji; Bin Yıllık Mücadele” Çeviren; Cem Duran, Doğan Yayınları, 1. Baskı Kasım 2023, İstanbul S:258
(2) Sinanoğlu Reşat https://www.resatsinanoglu.com/yoksulluk-tuzagi